رادیو خانواده و رادیو بورس راه‌اندازی می‌شود / رادیو جوانتر می‌شود
گفتگو مشروح دکتر خجسته با مهر: 04/02/87
* خبرگزاری مهر ـ گروه فرهنگ و هنر: می‌خواهم گفتگو را با یک سئوال متفاوت شروع کنم. اگر حق انتخاب داشتید، بین معاونت صدا و معاونت سیما کدامیک را انتخاب می‌کردید؟
ـ حسن خجسته، معاون صدا: از سیما خبر ندارم، ولی الان در یک آسمان پرستاره هستم، هیچکس از یک آسمان پرستاره نمی‌گذرد. رادیو برای من جایی ایده‌آل و ممتاز است. اگر انتخاب به من واگذار می‌شد، معاونت صدا را انتخاب می‌کردم.
* یعنی جاذبه‌های تصویر برایتان اهمیت ندارد؟
ـ من به آسمان پرستاره رادیو نگاه می‌کنم. آدم‌های خوب، مثبت و فعال در رادیو زیاد هستند. در واقع زندگی کردن در رادیو خیلی لذتبخش است. صاحبان اندیشه خیلی زیادند که نمی‌توان توصیف کرد. روابط اخلاقی میان بچه‌های رادیو همیشه زبانزد است. وقتی وارد ساختمان رادیو می‌شوید، حسی می‌کنید وارد محیطی شده‌اید که همه چیز آن اخلاقی است.
* یعنی در سیما اینطور نیست؟
ـ من فضای رادیو را توصیف کردم و این فضا را با هیچ‌کجا مقایسه نمی‌کنم. ممکن است جای دیگری بهتر از رادیو باشد، اما من شناختی از رسانه دیگر ندارم؛ ولی رادیو را خیلی دوست دارم.
* آیا در سیما می‌توان آسمان پرستاره هم پیدا کرد؟
ـ نمی‌دانم! هیچ وقت فکر نکردم.
* دلتان نمی خواست تجربه‌ای در سیما داشته باشید؟
ـ هیچ وقت این مسئله دغدغه‌ام نبوده که به آن فکر کنم، چرا که خیلی رادیو را دوست دارم و بچه‌های رادیو ایده‌های بزرگی برای رادیو دارند، این ایده‌ها به حدی ذهن را مشغول می‌کند که فرصت فکر کردن برای چیز دیگری نمی‌گذارد.
* بهترین و جذابترین ایده‌ای که از برنامه‌سازان گرفته‌اید، چه بوده؟
ـ نمی‌دانم از کدامیک از آنها بگویم، چون انتخاب خیلی سخت است. ایده جشنواره، توسعه رادیو، ایجاد تنوع معنادار، ایده یک نظام خاص در ارزشیابی و ... همه از دل رادیو جوشیده و به من رسیده است. یا من ایده‌ای داشتم و بچه‌ها آن را پرورش داده‌اند. در رادیو هر اتفاق حاصل یک تفکر جمعی است که به دست مسئولی انجام می‌شود. واقعاً نمی‌توانم تفکیک کنم و از ایده‌ای برایتان بگویم.
* راز ماندگاری صدا چیست؟
ـ رادیو چند ویژگی ممتاز دارد که سایر رسانه‌ها ندارند. مسلماً هر رسانه یک ویژگی دارد که دیگر رسانه‌ها آن ویژگی را در آن حد ندارند. ارتباط ساده و سهل یکی از مزیت‌های رادیو است که تنها یک حس را درگیر می‌کند و در کنار کار زیاد هم می‌توانید رادیو را گوش کنید.
مزیت دیگر ارزانی آن است و مزیت سوم آن سهولت انتشار خبر، به همین دلیل سرعت خبررسانی رادیو بالاتر از تلویزیون است، چرا که در تلویزیون باید تصویر داشته باشید. گرچه گاهی اوقات تلویزیون نیز از رویه رادیو استفاده می‌کند.
* در گذشته رادیو تمام افراد خانواده را کنار هم جمع می‌کرد تا پای برنامه‌ها بنشینند و گرمایی خاص بین اعضاء خانواده شکل می‌داد، ولی چرا الان رادیو تنهایی افراد را پر می‌کند؟
ـ در حال حاضر برخی کارکردها به رسانه‌های دیگر واگذار شده است و تلویزیون و ویدئو این نقش را ایفا می‌کنند تا خانواده‌ها کنار هم بنشینند و برنامه را ببینند. در گذشته این نقش را رادیو به عهده داشت و خانواده‌ها دور هم جمع می‌شدند، ولی الان نسبت به گذشته کمتر شده است. در حال حاضر رادیو وارد حریم خصوصی افراد شده و برای خودش مخاطب جدید تعریف می‌کند تا در حوزه جدید بتواند مخاطب را جذب کند.
* فکر نمی‌کنید این مسئله معضلی برای رادیو است؟
ـ رسانه‌ها دائم نسبت به رابطه خودشان با مخاطب با یک معضل رو به رو هستند، حتی رسانه‌ها، خبرگزاری‌ها، تئاتر، سینما و ... با انواع مشکلات با مخاطب رو به رو هستند، اما بسیاری از مشکلات قابل حل است و حل شده. رادیو هم برای این مسئله راهکار خوبی داشته و آن توسعه شبکه‌های تخصصی رادیو است. راه‌اندازی رادیو سلامت، رادیو تجارت و ... بنابراین رایو سعی کرده در سپهر رسانه مخاطب خودش را داشته باشد.
* نمی‌خواهید با یک سیاست جدید همان جایگاه قبل را در میان خانواده‌های ایرانی پیدا و آنها را دور هم جمع کنید؟
ـ نه، این تصور اشتباه است. این تصور زمانی بود که فقط یک رسانه در کشور بود و تفریح خانواده‌ها گوش دادن به رادیو بود. در سال‌های دور حتی در شهرستان‌ها روزنامه فرستاده نمی‌شد و رادیو تنها منبع خبر بود. یا تلویزیون 10 ساعت برنامه پخش می‌کرد. بنابراین اقتضاء رسانه با 20 یا 50 سال پیش فرق می‌کند.
ما نباید چشم خود را به روی اینها ببندیم. هنر صدای جمهوری اسلامی ایران این بود که اصلاً نوستالژی نادرست نداشته است. تکیه به گذشته اشتباه است، بلکه درک گذشته و استفاده از تجربیات در شرایط امروز منجر به موفقیت می‌شود.
* شما از سال 1370 وارد رادیو شدید و از 1377 معاونت صدا را به عهده گرفتید، در این سال‌ها تا چه حد ایده‌هایتان محقق شده است؟
ـ هیچوقت نمی‌توان کاملا به تمام ایده‌آل‌ها رسید. برخی ایده‌ها در حال اجراست، برخی اجرا شده و بخشی هم نیاز به تداوم دارد. توسعه رادیو یک استراتژی نیست که یکروز انجام شود و روزی دیگر کاری به آن نداشت.
* در 10 سالی که در پست معاونت صدا مشغول بودید، خود را تا چه حد موفق می‌دانید؟
ـ رادیو در اجرا موفق بوده. رادیو در اواخر دهه 60 و اوائل دهه 70 با افت مخاطب رو به رو بود و دلیل آن به ازدیاد رسانه‌های رقیب برمی‌گردد. نمی‌دانم یادتان باشد یا نه، سال‌های 69 یا 70 در بیشتر از 90 درصد خودروها ضبط روشن بود، اما در حال حاضر بیشتر رادیو گوش می‌کنند. پس معلوم می‌شود رادیو موفق شده است.
خودم وقتی تاکسی سوار می‌شوم، به ویژه تاکسی سازمان، از راننده‌ها می‌پرسم کدام شبکه را بیشتر گوش می دهید. آمار نشان می‌دهد بالای 90 درصد شنوندگان با دو شبکه رادیویی در ارتباط هستند. رادیو سعی کرده حوزه مخاطب خود را توسعه ببخشد.
* فکر می‌کنید تا چه حد به نیاز واقعی شنوندگان پاسخ داده‌اید؟
ـ هیچکس نمی‌تواند بگوید به همه نیازها پاسخ داده، اما افزایش شنوندگان نشان می‌دهد ما توانسته‌ایم بخشی از نیاز مخاطب را پاسخ بدهیم. در حال حاضر مخاطبان شبکه‌های مختلف رادیویی مشخص هستند. البته نمی‌توان درصدی به این موضوع نگاه کرد، چرا که مستلزم مطالعه پیماشی است، حتی برخی کارشناسان معتقدند نمی‌توان نیازها را به زبان آورد و برخی دیگر نظر دیگری دارند که جای بحث دارد.
* امروز رادیو 68 ساله می‌شود، فکر می‌کنید الان چه جایگاهی میان مخاطبان دارد؟
ـ رادیو روز به روز جوانتر می‌شود. رادیو نشان داده قدرت بازسازی قوی دارد. رادیو در دنیا و ایران داشت فراموش می‌شد، اما نشان داد حیاتی قوی و محکم دارد و هر چه از عمر رادیو می‌گذرد قدرت و جوانی آن بیشتر می‌شود.
* ولی هنوز هم مظلوم است، حتی رئیس سازمان سال گذشته در دیجیتالی شدن دستگاههای رادیو به این مطلب اذعان کرد.
ـ سازمان صدا و سیما برای ارتقاء جایگاه رادیو خیلی تلاش کرده که جای قدردانی دارد. به هر حال هر سازمانی امکانات محدود دارد، اما برای رادیو تلاش زیادی شده تا به جهش رو به جلو خود ادامه دهد.
* بیشتر شنونده کدامیک از شبکه‌های رادیویی هستید؟
ـ همه شبکه‌ها را دوست دارم و گوش می‌دهم.
* یعنی همه شبکه‌ها یک جایگاه برایتان دارد؟
ـ علاقه شخصی من مهم نیست، بلکه علاقه سازمانی اهمیت دارد.
* فکر می‌کنید کدامیک از شبکه‌ها بیشتر نیاز مخاطبان را پاسخگو هستند؟
ـ قطعا کاری که رادیو فرهنگ انجام می‌دهد با ماموریت رادیو ایران یا رادیو جوان متفاوت است. هر شبکه بنا به تعریفی که برایش شده در این راستا ماموریت دارد. به نظر من هر یک از شبکه‌ها کار خود را به خوبی انجام می‌دهند. هر شبکه را باید با خودش مقایسه کرد در غیر این صورت قیاس اشتباه است.
به عنوان نمونه رادیو قرآن سعی می‌کند بنا به ماموریتی که دارد در جذب مخاطب کوشا باشد. به هر حال یک شبکه گل محمدی می‌کارد ودیگری گل مریم. کسی نباید بگوید این دو گل متفاوت است، چرا که هر کس ماموریت دارد کار خود را به خوبی انجام دهد.
* شما در طول روز چقدر شنونده رادیو هستید؟
ـ رادیو همیشه در دفترم روشن است. برخی روزها ممکن است برنامه‌های صبحگاهی شبکه‌ها را گوش دهم و گاهی یک برنامه را به دلیل پرداختن به موضوعاتی در دو روز گوش می‌دهم.
* برنامه خوش‌شانس که شما گوش می‌کنید باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟
ـ در لحظات حساس و پرشنونده برنامه‌ها را گوش می‌کنم. رادیو روزانه حدود 200 و اندی ساعت برنامه دارد. من که نمی‌توانم تمام برنامه‌ها را گوش بدهم. میانگین هشت تا 9 ساعت برنامه گوش می‌کنم.
* در 68 سالگی رادیو چه افقی برای آن پیش‌بینی می‌کنید؟
ـ هر چه سن رادیو بالاتر می‌رود، جوانتر می‌شود. همانطور که هیچ رسانه‌ای نمی‌تواند جای کتاب را بگیرد. ارتباط با صدا هم قطع نمی‌شود و افقی روشن برای رادیو می‌بینم. رادیو هیچوقت نمی‌میرد.
* فکر می‌کنید رادیو ایران چه جایگاهی در میان کشورهای دیگر دارد؟
ـ بچه‌های رادیو همیشه تلاش کرده‌اند با مقالات در اجلاس شرکت کنند تا وجه رادیو ایران پررنگتر باشد.
* پس برای پررنگتر کردن این وجه امسال اجلاس بین‌المللی رادیو را همزمان با جشنواره رادیو برگزار می‌کنید؟
ـ بزرگترین مشکل برای ارتباطات زبان است. کنفرانس رادیو می‌تواند فرصتی مناسب برای تبادل اطلاعات میان برنامه‌سازان داخلی و خارجی باشد تا درباره مباحث مختلف صحبت کنند.
* امسال برای رادیو چه سیاستی را در نظر گرفته‌اید؟
ـ از سال گذشته دوستان سازمان بورس برای راه‌اندازی رادیو بورس نظر مساعد داشتند. سازمان صدا و سیما آمادگی راه‌اندازی این شبکه را دارد، فقط بستگی به شرایط دوستان در سازمان بورس دارد که امیدواریم امسال رادیو بورس راه‌اندازی شود. تاسیس رادیو خانواده از دیگر برنامه‌های امسال معاونت صداست و با راه‌اندازی آن قصد داریم خانواده محور توسعه اجتماعی باشد. امیدوارم این اتفاق امسال بیفتد.
* چه تغییراتی در مدیریت شبکه‌ها خواهیم داشت؟
ـ هیچوقت هیچ چیز قابل پیش‌بینی نیست. مثلاً اتفاقی مدیر رادیو قرآن به پاکستان رفت. بنابراین نمی‌توان اتفاقات را پیش‌بینی کرد.
* شما شخصاً سرپرستی رادیو قرآن را بر عهده گرفته‌اید، نمی‌خواهید مدیری دیگر برای آن انتخاب کنید؟
ـ چرا تصمیم دارم یک مدیر برای رادیو قرآن انتخاب کنم، ولی هنوز کسی را در نظر ندارم.
ــ ــ ــ ــ ــ ــ ــ ــ ــ ــ
گفتگو: فاطمه عودباشی